Co to jest konflikt serologiczny?
Jednym z największych zagrożeń, które mogą czekać na rozwijające się w brzuchu matki dziecko jest konflikt serologiczny i związana z nim choroba hemolityczna. Gdy się pojawi, organizm matki zaczyna traktować rozwijające się w nim dziecko jak intruza i zaczyna wytwarzać atakujące je przeciwciała. W naszym dzisiejszym wpisie na blogu dokładnie opisujemy, w jakich przypadkach może dojść do powstania konfliktu serologicznego, w jaki sposób może on zagrozić dziecku oraz co można zrobić, żeby go uniknąć.
Dlaczego może dochodzić do powstania konfliktu serologicznego?
Powstanie konfliktu serologicznego jest związane z dziedziczeniem przez dziecko cech antygenowych po obojgu rodzicach. Najbardziej znany i najczęściej występujący przykład konfliktu serologicznego jest związany z różnicą pomiędzy czynnikiem Rh u matki i u ojca i w dalszej kolejności pomiędzy Rh matki i Rh rozwijającego się w niej płodu. Organizm matki może zacząć wytwarzać skierowane przeciwko rozwijającemu się w niej dziecku przeciwciała, jeżeli sam ma cechę antygenową „d”, czyli Rh-, natomiast dziecko odziedziczyło po ojcu antygen „D”, czyli Rh+. Cecha antygenowa „d” jest stosunkowo rzadka, występuje jedynie u około 15% ludzi. Ryzyko wystąpienia czynnika serologicznego i związanej z nim choroby hemolitycznej u dziecka jest możliwe tylko jeżeli matka ma czynnik Rh-, a ojciec czynnik Rh+. Dodatkowym warunkiem powstania konfliktu serologicznego jest odziedziczenie przez dziecko po ojcu antygenu Rh+.
Kiedy konflikt serologiczny może doprowadzić do powstania choroby hemolitycznej?
Groźna dla rozwijającego się dziecka choroba hemolityczna, powstała w przypadku różnicy czynnika Rh u matki i u ojca dziecka, może się pojawić dopiero przy drugim i kolejnych dzieciach. Do zetknięcia się krwi matki z krwią płodu zazwyczaj bowiem dochodzi dopiero podczas porodu. To oznacza, że wcześniej organizm matki nie zaczyna nawet jeszcze wytwarzać skierowanych przeciwko dziecku przeciwciał. Zaczyna to robić dopiero po porodzie, niestety wytwarzane później przeciwciała anty D zostają we krwi dziecka i będą stanowiły realne zagrożenie w kolejnych ciążach.
Przy kolejnym zajściu w ciążę obecne już we krwi matki przeciwciała po utworzeniu się łożyska będą mogły przenikać do krwi dziecka i łączyć się ze znajdującymi się w niej erytrocytami powodując ich niszczenie, czyli właśnie chorobę hemolityczną. Rezultatem niszczenia erytrocytów we krwi dziecka może być najpierw narastająca niedokrwistość, a później w wyniku zwiększonej produkcji krwi, powiększenie się śledziony i wątroby. Rezultaty takich objawów mogą być tragiczne dla dziecka, ale odczuwa je także matka dziecka. Narastające niedokrwistość i niedotlenienie dziecka sprawia, że jego naczynia krwionośne zaczynają przepuszczać na zewnątrz wodę. W najgroźniejszej postaci choroby dochodzi do powstania uogólnionego obrzęku płodu.
Postępowanie w przypadku ryzyka wystąpienie konfliktu serologicznego
Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego sprawia, że obecnie standardem w prowadzeniu ciąży jest wykonanie po uzyskaniu pozytywnego wyniku testu ciążowego badania krwi z dokładnym określeniem grupy krwi i obecności cech antygenowych. W celu zapobiegnięcia ryzyku powstania konfliktu serologicznego każda matka, w której krwi nie występuje antygen D dostaje zastrzyk, w którym podawany jest środek zapobiegający wytwarzaniu w jej krwi mogących potencjalnie stanowić ryzyko dla dziecka przeciwciał. Podanie matce immunoglobuliny anty D sprawia, że wszystkie mogące się dostać do jej krwiobiegu krwinki płodu od razu są niszczone i nie ma ryzyka rozpoczęcia wytwarzania przeciwciał anty D.
Inne postępowanie jest u kobiet, u których stwierdzono już we krwi obecność przeciwciał anty D. W takich przypadkach konieczne jest stałe monitorowanie w trakcie ciąży poziomy przeciwciał. W trakcie prowadzenia ciąży co około 2-3 tygodnie powinno się też wykonywać badania USG płodu w celu sprawdzenia, w jaki sposób konflikt serologiczny wpływa na rozwój dziecka. Warunkiem doprowadzenia do końca ciąży bez dodatkowych interwencji medycznych jest utrzymanie się poziomu przeciwciał anty D na niskim poziomie. W przypadku jego dużego powiększenia i związanego z tym dużego zagrożenia dla rozwoju dziecka być może konieczne będzie wcześniejsze zakończenie ciąży, np. w 37. lub 38. tygodniu.